5 năm đại học dạy tôi đối phó với sự nhạt nhẽo. Vào trường năm 17, 18 tuổi, buộc dây giày còn chưa xong nữa là biết mình là ai và muốn gì. Tốt nghiệp được một tháng, tôi bắt tàu về quê. Cụ thân sinh hỏi lúc ra mở cổng: “Ủa không đi học à? Sao lại về giờ?”
Hai tuần sau đó các cụ phát điên lên với tôi. Vừa thất nghiệp vừa không biết mình muốn gì, chỉ biết là ghét cái ngành nghề vừa học xong. Mẹ tôi gợi ý: hay giờ đi học trung cấp kế toán? Bố tôi thì cành cao hơn, bảo thích đi nước ngoài học lại đại học thì cứ việc đi. Đây cho (vay) mỗi tháng vài trẹo.
Không biết có bao nhiêu phụ huynh dù ít tiền vẫn thiết tha muốn con mình có cái mác du học.
Không có sự chơi vơi nào sánh nổi với sự chơi vơi của một thanh niên tuổi đầu 2x, mới ra trường, bị ném vào cuộc đời mà không biết phải làm gì, đi đâu, về đâu. Trong khi cuộc đời kỳ vọng tôi phải biết hết mọi thứ. Hoặc ít nhất, như bạn bè tôi, là vào làm một chỗ mà bố mẹ xí sẵn, kết hôn, sinh con, và tóm lại là “ổn định cuộc sống”.
Tôi quay lại Hà Nội. Một tháng sau đó tôi thi GRE, trung thành với ý định xin học bổng cao học. Đây có lẽ là trải nghiệm đầu đời về sự cô lập và lo âu tuyệt đối: tôi ở nhà suốt 1 tháng không gặp ai, không đi đâu, cố nhồi 4000 từ tiếng Anh mà đến dân bản xứ còn không biết. Mệt mỏi, mất ngủ, lo âu triền miên, vào phòng thi tôi đã biết ngay là phí tiền. Nội dung bài thi GRE chắc chắn không giúp gì cho việc học cao học của tôi sau này, nhưng công cuộc chuẩn bị nó đã cho tôi nếm mùi một cuộc sống bấp bênh phía trước.
Đang chìm đắm trong thất bại mới thì đứa bạn đến chơi, hỏi thăm công việc, thế là tôi sực nhớ là mình vẫn thất nghiệp và thiếu tiền. Lại sực nhớ là có người giới thiệu cho một chỗ đang tuyển. Trước đó tôi không thiết tha lắm, nhưng mình số gì mà chọn. Gọi điện luôn. Bên kia bảo giờ sang đây ngay nhé.
Lúc đó là 3 giờ chiều, bạn hộ tống tôi đi xin việc rồi chuồn thẳng. Cuộc phỏng vấn diễn ra trong chục phút, với một người mà tôi vẫn chưa dịch ra tên (do email viết không dấu), cho một công việc mà tôi không rõ là về cái gì, và cũng không liên quan mấy đến ngành đã học. Sếp bảo: ở lại làm việc luôn nhé, thử việc 3 tháng, làm được thì ký hợp đồng.
Đúng là thời khắc lịch sử, tất cả là nhờ câu hỏi thăm của đứa bạn.
Mấy phút sau, tôi ngồi vào máy tính, làm việc như thật. 5 giờ, không thấy ai về. 8 rưỡi, chỉ mới vài người về. Tôi đói meo nên bảo em về đây. Thế là xong ngày đầu tiên. Và những ngày sau đó, suốt 2 năm. Để tua nhanh, chúng ta đang xem phim The Devil Wears Prada phiên bản Việt. Chỉ khác là không có Emily. Mọi người và tôi đều tự hỏi tại sao tôi lại làm việc ở đây, vì quanh đây không nhiều người giống tôi. Lẽ ra phải ở đâu mới đúng.
Một ngày nọ lướt web, tôi nhìn thấy một video clip về mô phỏng hành vi đi lại của xe cộ. Mê tơi. Tôi loan báo với mọi người: tôi đã tìm được đam mê. Để đến được với đam mê, tôi phải bắt tay vào chuẩn bị.
Đó là năm 2012. Coursera bắt đầu lên sóng. Tôi học vài khóa đầu tiên: Model Thinking, Sustainability. Rồi EdX ra lò, tôi học thêm về xác suất thống kê. Chưa bao giờ tôi thấy say mê học hành đến thế. Nghĩ bụng, giờ phải đi Mĩ. Ngành gì cũng được, miễn là xin được một suất học bổng rồi đi kiếm lớp hay hay kiểu này để học.
Đi làm trầy trật cả ngày (thậm chí cả 7 ngày trong tuần), tối về tôi còn làm bài tập của mấy khóa học, rồi ôn thi lại TOEFL và GRE vì cái thì hết hạn, cái thì điểm thấp. Mọi người chắc nghĩ tôi bị hâm. Tôi đồng ý. Mình khổ thế này là vì cái gì?
Không biết mình muốn gì cũng khổ, biết mình muốn gì lại càng khổ tợn.
Tôi sang Mĩ học thạc sĩ theo một ngành thỏa hiệp giữa cái tôi đã làm và cái tôi muốn làm. Nhưng không liên quan mấy đến ngành hồi đại học. Mọi thứ quá mới mẻ. Đi học trên lớp và làm một lúc hai việc bận tối mắt tối mũi, tôi lại phải học thêm mấy khóa về khoa học dữ liệu trên Coursera. Rồi nộp đi học tiến sĩ và xin đủ loại công việc để còn có chốn nương thân.
Suốt vài tháng, thư từ chối gửi về nhanh hơn lá mọc mùa xuân. Tôi có thêm thói quen rất lành mạnh là mỗi khi nộp hay xin gì đó, tôi cứ mặc định là sẽ bị từ chối. Rồi cũng có nơi nhận. Tôi suýt đi làm phân tích dữ liệu cho một tổ chức về năng lượng tái tạo. Pin mặt trời, năng lượng gió. Đại khái, lại một công việc chẳng liên quan lắm đến mấy ngành đã học ở trường.
Ngay lúc đó, tôi hay tin là được nhận vào một chương trình tiến sĩ. Thế là đi, lúc này chẳng còn tí dính dáng gì với nghề cũ hay ngành cũ ở Việt Nam. Thứ duy nhất có ích từ hồi đại học, ngoài khả năng chịu đựng sự nhạt nhẽo, là toán cao cấp và cái bằng. Thiếu cái bằng thì rõ ràng là tôi đã không ở đây. Tôi tha hồ đi học cái tôi thích chứ không bị bắt học một đống môn bắt buộc như mấy trường tóp tép hạng 5, 10.
Thế là lịch sử ngồi nhầm khoa – học trái ngành lại lặp lại. Tôi lê la sang các khoa để học những thứ tôi thích, còn lại ngồi một xó đọc tài liệu cho ngành hẹp của mình, hầu như chẳng biết gì về khoa mình. Tôi thậm chí không hề học lớp nào của hai thầy hướng dẫn. Các giáo sư trong khoa hiếm hoi chỉ có John quý tôi — đứa sinh viên duy nhất chịu đựng rất tốt hai môn bắt buộc của ông. Tuy ù ù cạc cạc nhưng hôm nào đi học mắt tôi cũng sáng như sao trời. Tôi là niềm hi vọng của John. Kể từ khi ông mất năm 2017, tôi từ bỏ ảo tưởng về triết học khoa học mà ông dạy, quay lại với mô hình, và trở thành niềm hi vọng của giáo tôi.
Một lần nữa đi xin việc, thư từ chối không còn tràn về nữa (thay vào đó, họ im tịt luôn). 3 chỗ nhận tôi thì thuộc 3 chuyên ngành khác nhau. Vậy là tôi lại một lần nữa chuyển ngành. Nhiều khi bạn bè đồng nghiệp hỏi tôi cảm thấy thế nào khi ở đây (cứ như tôi không thuộc về đây). Mất khá lâu tôi mới thiết lập danh tính mới, coi mình là một trong số họ.
Kết cái bài này, Michelle Obama từng nói một câu: nếu bạn không chủ động định nghĩa bản thân thì người khác sẽ lập tức định nghĩa sai bạn (“If you don’t get out there and define yourself, you’ll be quickly and inaccurately defined by others”). Nói cách khác, nếu bạn còn không biết bạn là gì, thì làm gì có ai biết. Nếu bạn khác biệt, họ sẽ luôn nghĩ bạn là con vịt lạc loài. Nhiều khi việc đó cũng chẳng thành vấn đề. Hoặc, nếu nó là vấn đề, bạn cứ khẳng đinh vị trí của mình ở đây.
by Gathienology